Korzyści z dzikiej przyrody

Być może wydaje Ci się, że dzika przyroda nie jest Ci do niczego potrzebna. Jak, mieszkając w niewielkiej wsi, czy w dużym mieście, skorzystać możesz z tego, że gdzieś tam daleko uda nam się ochronić jakiś stary las, niedostępne mokradło czy dziką rzekę? A jednak – dzika przyroda pomaga w tym abyś był zdrowszy, radośniejszy, a Twoje życie było pełniejsze. Jak?

KORZYŚCI SPOŁECZNE I ZDROWOTNE

Kontakt z przyrodą i aktywność fizyczna na łonie natury mają znaczący pozytywny wpływ na zdrowie człowieka – wykazano, że kontakt z przyrodą zapobiega i wspomaga leczenie wielu chorób cywilizacyjnych, w tym nadciśnienia, chorób kardiologicznych czy cukrzycy typu II (Twohig-Bennett, Jones 2018).
Kontakt z dziką przyrodą wpływa pozytywnie również na zdrowie psychiczne – pomaga w zapobieganiu i terapii niektórych chorób o podłożu psychiatrycznym, takim jak depresja czy zespół stresu pourazowego (Varning Polusen 2016).
Coraz więcej prac naukowych wskazuje na to, że relacja ze światem przyrody jest silnie powiązana z odczuwaniem dobrego samopoczucia przez ludzi – zjawisko tłumaczy m.in. to, że kontakt z naturą pomaga w pozbyciu się zmęczenia psychicznego i daje możliwość doświadczenia głębokiej refleksji (Brymer E. 2010).
O pozytywnym wpływie przyrody decyduje jej różnorodność – wykazano, że im większe bogactwo ptaków w krajobrazie, tym większe zadowolenie z życia zamieszkujących go ludzi – zależność ta jest bardzo duża i ma siłę porównywalną do siły związku pomiędzy satysfakcją ludzi i ich dochodami (Methorst 2021).
Nawet stosunkowo krótki kontakt z naturalnym otoczeniem pozytywnie wpływa na funkcje poznawcze ludzkiego mózgu – wykazano, że 50-minutowy spacer na łonie przyrody przynosi nam korzyści w postaci zwiększenia wydajności pamięci roboczej, nie obserwuje się natomiast takiego efektu u ludzi, którzy podobny czas spędzili na spacerze przez miejskie ulice (Bratman 2015).
Szczególnie mocno podkreśla się korzyści z kontaktu z przyrodą, jakie mogą odnosić dzieci – poza prozdrowotnym wpływem, ważne są tu także pozytywny wpływ na samoocenę i poczucie własnej wartości czy możliwość terapii w przypadku dzieci cierpiących na deficyt uwagi, w tym ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi) (Taylor 2009, Di Carmine, Berto 2020).
Wśród prozdrowotnych korzyści, jakie człowiek może odnosić dzięki częstemu przebywaniu w otoczeniu zielenie, znajdują się również te związane z przebiegiem ciąży – w przypadku kobiet w ciąży, które często przebywają na łonie natury zmniejsza się ryzyko powikłań takich jak chociażby przedwczesny poród (Twohig-Bennett, Jones 2018).
Nie zaskoczy pewnie fakt, że jeśli chodzi o atrakcyjność lokalizacji mieszkaniowej, duża część badań krajobrazowych pokazuje, że środowiska naturalne są preferowane nad krajobrazami zabudowanymi (Kellert 2005).

KORZYŚCI PRZYRODNICZE

Właściwie nawodnione ekosystemy bagienne są najefektywniejszymi długotrwałymi magazynami węgla organicznego w przeliczeniu na powierzchnię, więc ich ochrona i odtwarzanie jest istotnym narzędziem w ochronie klimatu (Kotowski 2021).
Torfowiska mają zdolność ochładzania klimatu poprzez pochłanianie dwutlenku węgla, jeśli ich hydrologia pozostaje niezakłócona (Frolking & Roulet 2007).
Ochrona starolasów jest kluczowa w przeciwdziałaniu zmianom klimatycznym, ponieważ sekwestrują one ogromne zasoby węgla (Barredo et al. 2021), znacznie większe niż drzewostany młode.
Obszary dzikiej przyrody, zachowujące wysoki poziom różnorodności strukturalnej i funkcjonalnej, są bardziej odporne na zewnętrzne zagrożenia, a w konsekwencji są w stanie lepiej podtrzymywać świadczenie usług ekosystemowych na rzecz społeczeństwa (EU 2013, Barredo et al. 2021).
Kluczowe funkcje regulacyjne obszarów dzikiej przyrody obejmują sekwestrację dwutlenku węgla, łagodzenie skutków powodzi, kontrolę erozji, regulację jakości powietrza i oczyszczanie wody (EU 2013).
Obszary dzikiej przyrody oferują gatunkom możliwość adaptacji i migracji w odpowiedzi na zmiany klimatu (EU 2013).
Obszary chronione biernie są laboratoriami przyrody o nieocenionej wartości poznawczej, w których możliwe jest obserwowanie i badanie naturalnych procesów ekologicznych i ewolucyjnych oraz pierwotnych sposobów życia różnych organizmów, niezakłóconych bezpośrednim wpływem człowieka. Są także bezcenny punktem odniesienia w porównaniach z ekosystemami przekształconymi przez człowieka (Wesołowski et al. 2016).
Obszary chronione biernie są miejscem występowania bogatych biocenoz typowych dla naturalnych ekosystemów i występujących w nich charakterystycznych środowisk i substratów, m. in. zespołów mchów, grzybów i porostów rozwijające się na starych drzewach i rozkładających się kłodach; zespołów owadów i roślin zasiedlających wykroty i leżące kłody; a także naturalnych zespołów ssaków, w tym zespoły drapieżników i ich ofiar (Wesołowski et al. 2016).
Różnorodność biologiczna starolasów jest często znacznie wyższa niż innych typów lasów wykształconych w porównywalnych warunkach ekologicznych (Paillet et al. 2010).
Chronione biernie lasy są centrami różnorodności biologicznej, szczególnie gatunków reliktowych związanych z lasami o charakterze naturalnym z takich grup jak bezkręgowce, porosty i grzyby (Paillet et al. 2010, Wesołowski et al. 2016, Eckelt et al. 2017).
Ochrona bierna jest najskuteczniejszą formą ochrony obszarów dzikich, kluczowych do zachowania antropofobnej fauny (Jermaczek 2014).
Złożoność strukturalna starolasów skutecznie reguluje mikroklimat na dnie lasu, łagodząc wpływ zmian klimatu na wrażliwe gatunki leśne (Betts et al. 2018).
Lasy pierwotne pełnią kluczową rolę dla ochrony bioróżnorodności, regulacji klimatu i przeciwdziałaniu jego zmianie, dostarczaniu kluczowych usług ekosystemowych (np. wody pitnej), zapewnianiu źródeł utrzymania ludności rdzennej czy wspieraniu zdrowia ludzi (Watson et al. 2018).
Na obszarach morskich z utworzonymi rezerwatami przyrody, gdy porównamy je do obszarów poza rezerwatami lub w tych samych miejscach, ale zanim objęto je ochroną, zagęszczenie populacji ryb było o 91% większe, biomasa o 192% wyższa, a średnia wielkość i różnorodność organizmów była o 20–30% wyższa w rezerwatach, niezależnie od wielkości samych rezerwatów (Halpern, Warner 2002).

KORZYŚCI EKONOMICZNE

Obszary dzikiej przyrody mają wysokie walory krajobrazowe, a ze względu na swoje walory estetyczne są często preferowanymi celami turystyki przyrodniczej, czyli takiej, która opiera się przede wszystkim na środowisku naturalnym jako źródle atrakcji. Obecność sztandarowych gatunków, takich jak wilk, niedźwiedź brunatny czy orzeł przedni, może stanowić o wysokiej atrakcyjności tych obszarów i wspomagać rozwój ekoturystyki i tworzenie miejsc pracy dla lokalnych społeczności (EU 2013).
W Polsce gminy posiadające na swym terytorium parki narodowe charakteryzują się nieco wyższym poziomem rozwoju ogólnego w porównaniu z innymi gminami oraz znacznie wyższym poziomem rozwoju turystyki (Zawilińska et al. 2021).
Korzyści ekonomiczne z ochrony dzikiej przyrody często przewyższają potencjalne korzyści komercyjne uzyskane z eksploatacji jej zasobów (Holmes et al. 2016).
Turystyka przyrodnicza w lesie o wysokiej wartości przyrodniczej może generować większe przychody niż prowadzona tam gospodarka leśna (Czeszczewik et al. 2019).
Poprzez swoje usługi ekosystemowe park narodowy może generować wartość ekonomiczną,
która znacząco przyczynia się do dobrobytu ludzi i gospodarki narodowej (Považan et al. 2014).
Objęcie obszaru ochroną w postaci parku narodowego przyczynia się do znaczącego wzrostu liczby odwiedzin tego obiektu (Weiler & Seidl 2004).
Ogólny stosunek korzyści do kosztów wdrożenia skutecznego globalnego programu ochrony pozostałej dzikiej przyrody szacowany jest na co najmniej 100 :1 (Balmford et al. 2002)
Szacunki wskazują, że wartość usług ekosystemowych dostarczanych ludziom przez morskie obszary chronione, w tym sieć Natura 2000, wynosi nawet do 1,5 mld EUR rocznie tylko dla państw Wspólnoty Europejskiej. Mogłaby ona wzrosnąć nawet do 3,2 mld EUR rocznie, gdyby ochroną objąć 10% obszarów morskich, a przy ochronie 20% – nawet do 6,5 mld EUR (EU 2013_2).
W 2009 roku Fińskie Służby Dziedzictwa Naturalnego i Fiński Instytut Leśny przeprowadziły krajową ocenę wpływu ekonomicznego turystyki przyrodniczej i związanej z przyrodą działalności rekreacyjnej na lokalną gospodarkę. Zgodnie z badaniem, roczne przychody wygenerowane przez osoby spędzające czas w parkach narodowych wyniosły 70,1 mln EUR i wspierały lokalne zatrudnienie. Ogólnie oszacowano, że 1 EUR z inwestycji publicznych na chronione obszary zapewniało zwrot 20 EUR (EU 2013_2).

Literatura

Balmford, A., Bruner, A., Cooper, P., Costanza, R., Farber, S., Green, R. E., … & Turner, R. K. 2002. Economic reasons for conserving wild nature. Science, 297(5583), 950-953.

Barredo, J.I., Brailescu, C., Teller, A., Sabatini, F.M., Mauri, A. Janouskova, K, Mapping and assessment of primary and old-growth forests in Europe, EUR 30661 EN, Publications Office of the European Union, Luxembourg, 2021.

Betts, M. G., Phalan, B., Frey, S. J. K., Rousseau, J. S., & Yang, Z. 2018. Old-growth forests buffer climate-sensitive bird populations from warming. Diversity and Distributions, 24(4), 439-447.

Bratman G. S. I in. 2015. The benefits of nature experience: Improved affect and cognition. Landscape and Urban Planning 138 (2015): 41–50.

Brymer E. I in. 2010. The Role of Nature-Based Experiences in the Development and Maintenance of Wellness. Asia-Pacific Journal of Health, Sport and Physical Education 2010 (1): 21–27.

Czeszczewik, D., Ginter, A., Mikusiński, G., Pawłowska, A., Kałuża, H., Smithers, R. J., & Walankiewicz, W. (2019). Birdwatching, logging and the local economy in the Białowieża Forest, Poland. Biodiversity and Conservation, 28(11), 2967-2975.

Di Carmine F., Berto R. 2020. Contact with Nature can help ADHD children to cope with their symptoms. The state of the evidence and future directions for research. Visions for Sustainability, 15, 24–33.

Eckelt A., Müller J., Bense U., Brustel H., Bußler H., Chittaro Y., … & Seibold S. 2017. “Primeval forest relict beetles” of Central Europe: a set of 168 umbrella species for the protection of primeval forest remnants. Journal of Insect Conservation 22: 15–28.

European Union 2013. Guidelines on Wilderness in Natura 2000. Management of terrestrial wilderness and wild areas within the Natura 2000 Network. Technical Report – 2013 – 069.

European Union 2013_2. The economic benefits of the Natura 2000 Network: Synthesis report 2012.

Frolking S., Roulet N.T. 2007. Holocene radiative forcing impact of northern peatland carbon accumulation and methane emissions. Global Change Biology 13: 1079–88.

Halpern B., Warner R., Marine reserves have rapid and lasting effects, Ecology Letters, 2002.

Holmes, T. P., Bowker, J. M., Englin, J., Hjerpe, E., Loomis, J. B., Phillips, S., & Richardson, R. 2016. A synthesis of the economic values of wilderness. Journal of Forestry 114(3): 320-328.

Jermaczek A. 2014. Obszary dzikości – warunek skutecznej ochrony antropofobnej fauny. Przegląd Przyrodniczy 25(4): 104–129.

Kellert, S R., Building for Life: Designing and Understanding the Human-Nature Connection, Island Press, Covelo, CA, USA, 2005.

Kotowski W. 2021. Oszacowanie emisji gazów cieplarnianych z użytkowania gleb organicznych w Polsce oraz potencjału ich redukcji. Fundacja WWF Polska.

Methorst J. I in. 2021. The importance of species diversity for human well-being in Europe. Ecological Economics.

Paillet, Y., Bergès, L., Hjältén, J., Ódor, P., Avon, C., Bernhardt-Römermann, M., Bijlsma, R.-J., De Bruyn, L., Fuhr, M., Grandin, U., Kanka, R., Lundin, L., Luque, S., Magura, T., Matesanz, S., Mészáros, I., Sebastià, M.-T., Schmidt, W., Standovár, T., Tóthmérész, B., Uotila, A., Valladares, F., Vellak, K., & Virtanen, R. (2010). Biodiversity Differences between Managed and Unmanaged Forests: Meta-Analysis of Species Richness in Europe. Conservation Biology, 24(1), 101-112.

Považan, R., Getzner, M., & Švajda, J. (2014). Value of Ecosystem Services in Mountain National Parks. Case Study of Velká Fatra National Park (Slovakia). Polish Journal of Environmental Studies, 23(5): 1699-1710.

Taylor A. F. i in. 2009. Is contact with nature important for healthy child development? State of the evidence. [w:] Spencer Ch., Blades M. [red.] Children and their Environments. Learning, Using and Designing Spaces. Cambridge University Press, ss 124–140.

Twohig-Bennett C. , Andy Jones A. 2018. The health benefits of the great outdoors: A systematic review and meta-analysis of greenspace exposure and health outcome. Environmental Research 166: 628–637.

University of East Anglia. „It’s official — spending time outside is good for you.” ScienceDaily. ScienceDaily, 6 July 2018. www.sciencedaily.com/releases/2018/07/180706102842.html

Varning Polusen D. I in. 2016. Everything just seems much more right in nature’: How veterans with post-traumatic stress disorder experience nature-based activities in a forest therapy garden. Health Psychology Open 2016: 1–14.

Watson, J. E., Evans, T., Venter, O., Williams, B., Tulloch, A., Stewart, C., … & Lindenmayer, D. (2018). The exceptional value of intact forest ecosystems. Nature ecology & evolution, 2(4), 599-610.

Weiler, S., & Seidl, A. (2004). What’s in a name? Extracting econometric drivers to assess the impact of national park designation. Journal of Regional Science, 44(2), 245-262.

Wesołowski, T., Kujawa, A., Bobiec, A., Bohdan, A., Buchholz, L., Chylarecki, P., … & Walankiewicz, W. 2016. Spór o przyszłość Puszczy Białowieskiej: mity i fakty. Chrońmy Przyr. Ojcz. 72 (2): 83–99.

Zawilińska, B.; Brańka, P.; Majewski, K.; Semczuk, M. 2021. National Parks—Areas of Economic Development or Stagnation? Evidence from Poland. Sustainability 13, 11351.