Dwa nowe rezerwaty w Zachodniopomorskiem
Od 15 lutego 2023 r. powstały dwa nowe rezerwaty przyrody w Zachodniopomorskiem. Zachodniopomorski RDOŚ jest w skali Polski liderem w tworzeniu rezerwatów przyrody. Od chwili powstania tego urzędu w 2009 r., powołał on 31 rezerwatów o łącznej powierzchni ponad 1200 ha, co daje średnie tempo 2,2 rezerwatu rocznie. Dane przyrodnicze wskazują jednak, że w tym województwie potrzebnych jest jeszcze ok. 228 nowych rezerwatów.
Zarządzeniem z 30 stycznia 2023 r. RDOS w Szczecinie uznał za rezerwat „Kamienieckie Wąwozy im prof. Janiny Jasnowskiej” obszar o powierzchni 95,78 ha, położony na terenie gminy Kołbaskowo. Celem ochrony w rezerwacie jest utrzymanie wyjątkowo licznej populacji kokoryczy drobnej Corydalis pumila, zachowanie i odtwarzanie naturalnych cech ekosystemów leśnych, zwłaszcza w odniesieniu do ich składu gatunkowego i dynamiki oraz zachowanie i odtwarzanie siedlisk roślinności kserotermicznej i psammofilnej.
Nowy rezerwat Kamienieckie Wąwozy w Zachodniopomorskiem. Fot. Krzysztof Ziarnek, Wikimedia Commons CC BY-SA 4.0
Rezerwat obejmuje strefę krawędzi doliny Odry. Wyróżnia się malowniczymi wąwozami z licznymi źródłami i torfowiskami źródliskowymi dającymi początek wielu lokalnym strumieniom. Kilka źródlisk i wypływających z nich cieków ma charakter źródlisk wapiennych, z licznymi wytraceniami martwicy wapiennej. Wzdłuż strumieni rozcinających wzniesienia strefy krawędziowej doliny Odry, a także na niskich terasach zalewowych wykształciły się cenne lasy łęgowe, a w nieco wyżej położonych partiach wzniesień – grądy i dębiny, wśród których rozsiane są pozostałości muraw kserotermicznych i napiaskowych. Oprócz kokoryczy drobnej (której populację uważa się za najliczniejszą w Polsce) rosną dzięgiel litwor nadbrzeżny Angelica archangelica, śnieżyczka przebiśnieg Galanthus nivalis, goryczka krzyżowa Gentiana cruciata, wiciokrzew pomorski Lonicera periclymenum, rukiew wodna Nasturtium officinale, ostnica włosowata Stipa capitata, czosnek wężowy Allium scorodoprasum, głowienka wielkokwiatowa Prunella grandiflora, starzec srebrzysty Senecio erucifolius, gatunki grzybów z Czerwonej Listy: płaszczek gruzełkowaty Dacryobolus karstenii i fałdowka kędzierzawa Plicaturopsis crispa. Obiekt ma znaczenie dla ptaków, w tym jako miejsce lęgowe bielika. Na jednym ze wzgórz znajduje się wpisana do rejestru zabytków archeologicznych rozległa osada kultury łużyckiej i późniejsze grodzisko wczesnośredniowieczne. Obiekt proponowany był do ochrony już w 1975 r. przez zespół prof. Jasnowskiego, a następnie w Waloryzacji przyrodniczej gminy Kołbaskowo, jednak formalne postępowanie w sprawie jego uznania wszczęto dopiero w 2014 r.
Prof. Janina Jasnowska (1925–2021) była botaniczką, badaczką torfowisk, od 1955 r. związaną ze Szczecinem. Do śmierci była głęboko zaangażowana w sprawy ochrony zachodniopomorskiej przyrody.
***
Zarządzeniem z 30 stycznia 2023 r. RDOŚ w Szczecinie uznał za rezerwat „Wysoka Skarpa Rzeki Tywy” obszar lasów i rzekę o łącznej powierzchni 20,69 ha położony w gminie Gryfino. Celem ochrony w rezerwacie jest zachowanie wartkiej, meandrującej rzeki o charakterze podgórskim, naturalnie wykształconych zbiorowisk leśnych, w tym łęgów olszowo-jesionowych, grądów z przytulią leśną Galium sylvaticum, żyznych buczyn, unikatowego krajobrazu głęboko wciętej doliny rzecznej oraz stanowisk rzadkich gatunków roślin, w tym storczyków.
Rezerwat obejmuje dolinę rzeki Tywa na długości ponad 2 km. Rzeka płynie tu wartkim nurtem w nieuregulowanym, meandrującym korycie o piaszczysto kamienistym dnie, w głęboko wciętej dolinie o stromych stokach. Na zboczach doliny dominują grądy wysokie, przechodzące miejscami w żyzne i kwaśne buczyny, a na terasie zalewowej w łęgi olszowo-jesionowe. Rosną tu m. in: skrzyp zimowy Equisetum hiemale, bluszcz pospolity Hedera helix (niektóre okazy o obwodzie pędu ok. 30 cm), nieczęsto spotykane w Polsce gatunki grzybów: ciżmówka ciemnoblaszkowa Crepidotus cesatii var. cesatii, orzechówka mączysta Encoelia furfuracea, czarka austriacka Sarcoscypha austriaca, trąbka otrębiasta Tubaria furfuracea. Do najpoważniejszych zagrożeń należały dotychczas: użytkowanie gospodarcze drzewostanów w proponowanym rezerwacie, pobór wód z rzeki dla celów gospodarki rybackiej i zrzut zanieczyszczonych wód ze stawów rybnych, usuwanie drzew zwalonych w nurt rzeki i prowadzenie tzw. prac utrzymaniowych.
Proponowany rezerwat jest ważnym elementem strefowania ochrony w obszarze Natura 2000 Dolina Tywy PLH320050. Do ochrony został zaproponowany w Waloryzacji przyrodniczej gminy Gryfino (1997 r.).
Rezerwat Strabla
Zarządzeniem z 15 lutego 2023 r. RDOŚ w Białymstoku utworzył rezerwat przyrody Strabla o powierzchni 92,12 ha. Zarządzenie wejdzie w życie 8 marca. Rezerwat leży w gminie Wyszki, w powiecie bielskim. Celem ochrony jest zachowanie kluczowego w skali Doliny Narwi, obszaru lęgów i bytowania rzadkich gatunków drapieżnych ptaków i występujących tam ssaków.
Treść zarządzenia:
Identyfikacja walorów tego obiektu jest pokłosiem przedsięwzięcia Identyfikacja i ochrona kluczowych dla fauny lasów w Obszarze Chronionego Krajobrazu „Dolina Narwi”, zrealizowanego przez Komitet Ochrony Orłów w 2022 r. Rezerwat obejmuje podmokły las o zróżnicowanej strukturze widnego olsu, przechodzącego w bardziej zwartą postać z domieszką świerka. Zawiera duże pokłady martwego drewna, fragmenty szuwaru i turzycowisk. O jego kluczowym znaczeniu dla fauny świadczy bogactwo ptaków szponiastych i sów, które znalazły tu dogodne i spokojne miejsce do gniazdowania i przebywania; fotopułapki rejestrują też regularną obecność wilka.
Jest to pierwszy rezerwat przyrody, jaki RDOŚ w Białymstoku utworzył w całej swojej historii. Według danych zgromadzonych w ramach przedsięwzięcia Klubu Przyrodników „Rezerwaty przyrody – czas na come back”, w tym województwie potrzebujemy jeszcze co najmniej 55 rezerwatów o powierzchni 6200 ha.
Rezerwat Gogolińskie Gniewosze oraz Rezerwat Żaba
Zarządzeniami RDOŚ w Opolu z 4 stycznia 2023 r. powołano rezerwat przyrody Gogolińskie Gniewosze o powierzchni 28,18 ha oraz rezerwat Żaba o powierzchni 23,87 ha.
Rezerwat Gogolińskie Gniewosze to pierwszy w woj. opolskim rezerwat faunistyczny. Chroni prawdopodobnie najliczniejszą w Polsce populację gniewosza plamistego Coronella austriaca i jej siedlisko na powierzchni zrekultywowanego wyrobiska poeksploatacyjnego kopalni wapienia. Badania prowadzone w ostatnich kilku latach potwierdziły obecność ok. 150 osobników gniewosza plamistego. Teren rezerwatu stanowi bogatą mozaikę różnych ekosystemów: występują tu polany śródleśne z roślinnością kserotermiczną, bór mieszany świeży z przewagą sosny, zbiorniki wodne oraz rumosz skalny (miejscami wychodnie skał wapiennych), co wpływa na zapewnienie wężom zarówno miejsc rozrodu i wygrzewania się gadów, hibernaculum w czasie zimy, jak również stanowią doskonałą bazą żywieniową. Oprócz gniewosza, stwierdzono występowanie: żaby zwinki Rana dalmatina, traszki grzebieniastej Triturus cristatus, rzekotki drzewnej Hyla arborea, nadobnika włoskiego Calliptamus italicus, siwoszka błękitnego Oedipoda caerulescens, przewężka błękitnego Sphingonotus caerulans, napierśnika torfowiskowego Stethophyma grossum, modliszki Mantis religiosa, lecichy małej Orthetrum coerulescens oraz smardza stożkowatego Morchella conica, pawężnicy palczastej Peltigera polydactylon, pawężnicy psiej P. canina, krynicznika obskubanego Nitella syncarpa, mokradłoszka zaostrzonego Calliergonella cuspidata, ramienicy kosmatej Chara hispida i bagniaka wapiennego Philonotis calcarea. Opis rezerwtau zamieścił RDOŚ na swojej stronie internetowej
Rezerwat Żaba w gminie Namysłów obejmuje mozaikę dobrze zachowanych lasów, w tym: łęgów jesionowo-olszowych Fraxino-Alnetum, łęgów dębowo-wiązowych Ficario-Ulmetum oraz grądów Galio-Carpinetum. Wielopiętrowy, blisko 200-letni drzewostan budowany jest głownie przez dęby, buka, lipę drobnolistną, a w wilgotniejszych miejscach znaczny udział w nim ma jesion wyniosły. Znajdujący się w proponowanym rezerwacie pomnikowy buk ma wiek szacowany na 483 lata (wg analizy E i M. Gołąbków), co czyniłoby go najstarszym drzewem tego gatunku w Polsce (Gołąbek i Gołąbek 2004). Na uwagę zasługuje występowanie gatunków chronionych: wawrzynka wilczełyko Daphne mezereum, kruszczyka szerokolistnego Epipactis helleborine oraz rzadkiego gatunku grzyba – soplówki bukowej Hericium coralloides. Obszar był proponowany do ochrony rezerwatowej już od ok. 30 lat. Pierwotnie do ochrony rezerwatowej proponowana była większa powierzchnia, jednak w wyniku gospodarki leśnej jej część utraciła wartość przyrodniczą.
Rezerwat Czarne Doły
Z początkiem 2023 r. weszło w życie zarządzenie RDOŚ w Poznaniu z 16 grudnia 2022 r., uznające rezerwat przyrody Czarne Doły o powierzchni 135,33 ha, położony na terenie gminy Osieczna, w powiecie leszczyńskim. Rezerwat obejmuje fragment lasu, mokradło z rozlewiskiem bobrowym i tereny otwarte, będące siedliskiem najliczniejszej w Wielkopolsce populacji żółwia błotnego Emys orbicularis.
Siedlisko i populacja żółwia błotnego w tym miejscu są chronione od lat 80-tych XX w., z inicjatywy i z udziałem PTOP Salamandra. RDOŚ za środki UE wykupił od Kościoła grunt stanowiący teren lęgowe żółwi. Planowana jest dalsza ochrona czynna, w tym wypas owcami terenów składania jaj, dla zapobieżenia ich zarastaniu, a także budowa progów piętrzących dla ustabilizowania rozlewiska.
Powiększenie rezerwatów Śnieżnik Kłodzki i Jaskinia Niedźwiedzia
30 grudnia 2022 r. Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska we Wrocławiu wydał zarządzenia w sprawie rezerwatów przyrody Śnieżnik Kłodzki i Jaskinia Niedźwiedzia”, powiększając je łącznie o 164 ha. Zarządzenia powiększające weszły w życie 16 stycznia 2023 r. Rezerwat Śnieżnik Kłodzki został powiększony o ok. 20 ha w kierunku wschodnim, do 213 ha, obejmując stare bory świerkowe pod grzbietem granicznym i cenne mszarne torfowisko Sadzonki z populacją listery sercowatej Listera cordata. Rezerwat Jaskinia Niedźwiedzia został powiększony aż o 144 ha, do 234 ha; włączone zostały głównie lasy różnych typów, ale także dawny kamieniołom Kletno I z jeziorkiem, procesami sukcesji, murawami kserotermicznymi na zboczach, inicjalnymi torfowiskami alkalicznymi i cenną florą (m. in. kukułka Fuchsa Dactylorhiza fuchsii, kukawka Orchis militaris, skrzyp pstry Equisetum variegatum).
Po powiększeniach oba rezerwaty graniczą ze sobą, tworząc ciągły, 450-ha obszar chroniony, od Kletna po szczyt Śnieżnika. Tym samym, po prawie 80 latach, udało się dorównać do przestrzennej skali ochrony sprzed 80 lat: 450-hektarowy rezerwat na Śnieżniku istniał już w latach 1938–1945. Do konsekwentnej i kompleksowej ochrony rezerwatowej Śnieżnika należałoby jeszcze objąć ochroną rezerwatową kompleks Mały Śnieżnik-Goworek (bory górnoreglowe, świerczyny na torfie, wysokogórskie borówczyska bażynowe i gołoborza gnejsowe, ziołorośla górskie, tj. kolejne 237 ha ku zachodowi, które były chronione już przed II wojną światową). Warto byłoby też skuteczniej chronić istniejący rezerwat (w 2022 r., mimo statusu rezerwatu, gmina Stronie Śląskie zbudowała za zgodą RDOŚ na szczycie Śnieżnika dysharmonijną krajobrazowo wieżę widokową).
Szersze informacje o walorach przyrodniczych najlepiej przedstawiono w serwisie przyrodnicze.pl: Torfowisko Sadzonki, Śnieżnik Kłodzki, Jaskinia Niedźwiedzia, Kamieniołom Kletno.
Rezerwat „Bliżyn – Kopalnia Ludwik”
Zarządzeniem z 6 grudnia 2022 r. RDOŚ w Kielcach uznał za rezerwat przyrody „Bliżyn – Kopalnia Ludwik” obszar o powierzchni 92,37 ha w Lasach Suchedniowskich, w gminie Bliżyn, na gruntach nadleśnictwa Suchedniów, w leśnictwie Świnia Góra. Rezerwat przylega do istniejącego rezerwatu „Świnia Góra”, tworząc razem z nim zwarty obszar chronionego lasu o powierzchni prawie 143 ha. Celem ochrony jest zachowanie charakterystycznych dla Płaskowyżu Suchedniowskiego, zbliżonych do naturalnych, lasów bukowych oraz borów jodłowych, wraz z gatunkami roślin chronionych, w tym gatunków górskich, występujących na stanowiskach z widocznymi śladami pozyskania rud żelaza.
Rezerwat obejmuje eutroficzne i mezotroficzne lasy: grądy (w tym żyzne grądy z czosnkiem niedźwiedzim i żywcami cebulkowym i gruczołowatym), lasy jodłowe oraz olsy. W runie występuje wiele chronionych gatunków roślin, w tym buławnik mieczolistny, buławnik wielkokwiatowy, czosnek niedźwiedzi, gnieźnik leśny, liczydło górskie, podrzeń żebrowiec. Występują tu również rzadkie i chronione gatunki owadów w tym ponurek Schneidera Boros schneideri. Powstanie rezerwatu to zasługa starań przyrodnika Łukasza Maślikowskiego (TBOP) i jego współpracy z Nadleśnictwem Suchedniów, które ostatecznie złożyło formalny wniosek o utworzenie rezerwatu na swoim terenie. W ramach przedsięwzięcia Klubu Przyrodników „Rezerwaty przyrody – czas na come back”, współpracujące z Klubem TBOP identyfikowało tu projekt utworzenia małego rezerwatu „Grąd przy kopalni Ludwik”, jednak ostatecznie ochroną udało się objąć znacznie większą powierzchnię.
Rezerwat leży w obszarze Natura 2000 Lasy Suchedniowskie PLH260010 i jest częścią rdzeniowego „obszaru szczególnie cennego przyrodniczo” wyznaczonego w dokumentacji PZO tego obszaru (A. Przemyski 2010), kluczowego dla ochrony owadów ksylobiontycznych i leśnych siedlisk przyrodniczych, wymagającego szczególnych modyfikacji gospodarki leśnej. Rezerwatowa ochrona tego fragmentu jest więc także krokiem w kierunku właściwej ochrony obszaru Natura 2000. Wciąż jednak jest to za mało dla skutecznej ochrony najcenniejszej, rdzeniowej części Lasów Suchedniowskich.
Powiększenie rezerwatu przyrody Las Murckowski
Zarządzeniem z 22 listopada 2022 r. RDOŚ w Katowicach powiększył rezerwat przyrody Las Murckowski o ok. 40 ha, do 141,56 ha. ochroną została objęta nowa enklawa wschodnia w oddz. 328 i 329 nadleśnictwa Katowice o powierzchni 14,72 ha, a dotychczasowy rezerwat został powiększony z ok. 101 do ok. 120 ha. Utworzono też otulinę rezerwatu.
Przyłączona do rezerwatu enklawa wschodnia to las bukowy o charakterze zbliżonym do lasów naturalnych, o walorach przyrodniczych unikatowych w skali województwa, w tym starodrzew bukowy w wieku 150–195 lat, z drzewami o wymiarach pomnikowych oraz z występowaniem puszczyka uralskiego. W planie urządzenia lasu nadleśnictwa Katowice te drzewostanu były zaplanowany do cięć rębnych, ale zamiar ich rozpoczęcia wywołał sprzeciw społeczny. Szczególnie zaangażowane było Stowarzyszenie Duchy Lasu. W sierpniu 2021 r. z inicjatywy społecznej miasto Katowice utworzyło tu zespół przyrodniczo-krajobrazowy Las Murckowski-Buczyna (choć inicjatywą obywatelską był użytek ekologiczny). Pod presją społeczną nadleśnictwo samo złożyło wniosek o ochronę rezerwatową tego fragmentu, a we współpracy z RDOŚ ustalono także kilkunastohektarowe powiększenie głównego fragmentu rezerwatu.
Dokonane powiększenie poprawia ochronę Lasów Murckowskich ale nie wystarcza do zapewnienia jej skuteczności. W szczególności, zabezpieczono w ten sposób tylko jedno z osiemnastu stwierdzonych ostatnio w tym kompleksie stanowisk zgłębka bruzdkowanego Rhysodes sulcatus, zasługujących na ochronę rezerwatową.
Źródło: Wiadomości Klubu Przyrodników